̽������

Er nad yw'n amlwg ar unwaith yn aml, efallai na fydd ei effeithiau'n llai niweidiol nac yn llai hirfaith.

Mae nifer yr achosion o gam-drin geiriol wedi cynyddu'n sylweddol tra bod nifer yr achosion o gam-drin corfforol wedi haneru.

Mae dioddef cam-drin geiriol yn ystod plentyndod yn dangos effaith debyg ar iechyd meddwl oedolion â cham-drin corfforol, yn ôl astudiaeth fawr rhwng cenedlaethau, a gyhoeddwyd yn y cyfnodolyn mynediad agored, BMJ Open.

Er nad yw effeithiau cam-drin geiriol yn amlwg ar unwaith yn aml, efallai na fyddant yn llai niweidiol na hirfaith, yn ôl y canfyddiadau. Fe wnaeth yr astudiaeth ôl-weithredol fawr hon o fwy nag 20,000 o gyfranogwyr a oedd yn archwilio carfanau geni o'r 1950au ymlaen, ddangos gostyngiadau mewn cam-drin corfforol yn ystod plentyndod ond cynnydd mewn cam-drin geiriol yn ystod plentyndod.

Yn fyd-eang, amcangyfrifir bod 1 o bob 6 o blant yn dioddef cam-drin corfforol gan deulu a gofalwyr. Yn ogystal â'r trawma corfforol uniongyrchol, gall cam-drin corfforol gael effeithiau gydol oes ar iechyd a lles meddyliol a chorfforol, noda'r ymchwilwyr. 

Maent yn egluro y gall hyn amlygu fel lefelau uwch o orbryder ac iselder ysbryd, defnydd problemus o alcohol a chyffuriau, ymddygiadau 'peryglus' eraill, trais tuag at eraill, a phroblemau iechyd difrifol, fel clefyd cardiofasgwlar a diabetes.

Fel cam-drin corfforol, mae cam-drin geiriol yn ffynhonnell straen gwenwynig, a all effeithio ar ddatblygiad niwrobiolegol plant. Credir bod tua un o bob tri phlentyn ledled y byd yn dioddef hyn, ychwanegant.

Ond er gwaethaf nifer uchel yr achosion, mae polisïau a mentrau i atal trais yn erbyn plant wedi tueddu i ganolbwyntio ar gam-drin corfforol, gan anwybyddu effaith bosibl cam-drin geiriol yn aml, maen nhw'n nodi.

Er mwyn casglu'n well effeithiau hirdymor cam-drin corfforol a geiriol yn ystod plentyndod ar iechyd meddwl oedolion, ar wahân a chyda'i gilydd, cronnodd yr ymchwilwyr y data o 7 astudiaeth berthnasol, yn cynnwys 20,687 o oedolion o Gymru a Lloegr, ac a gyhoeddwyd rhwng 2012 a 2024.

Roedd yr astudiaethau i gyd wedi cynnwys cwestiynau ar gam-drin corfforol a geiriol yn ystod plentyndod gan ddefnyddio'r offeryn Profiadau Niweidiol yn ystod Plentyndod (ACE) wedi'i ddilysu, a Graddfa fer Lles Meddyliol Warwick-Caeredin i fesur elfennau unigol a chyfunol lles meddyliol oedolion.

Gofynnodd yr arolwg i gyfranogwyr pa mor aml dros y pythefnos diwethaf yr oeddent wedi bod: yn teimlo'n optimistaidd am y dyfodol; yn teimlo'n ddefnyddiol; yn teimlo wedi ymlacio; yn ymdrin â phroblemau'n dda; yn meddwl yn glir; yn teimlo'n agos at bobl eraill; ac yn gallu gwneud eu meddwl eu hunain am bethau.

Sgoriwyd yr ymatebion o 1 (dim o'r amser) i 5 (drwy'r amser), ac adio’r cyfan. Ystyriwyd lles meddyliol isel fel mwy nag un gwyriad safonol islaw'r sgoriau cyfartalog (sy'n cyfateb i tua 1 ymhob 6 o'r sampl).

Dangosodd dadansoddiad o'r holl ddata fod profiad o gam-drin corfforol neu eiriol fel plentyn yn gysylltiedig yn annibynnol â chynnydd sylweddol tebyg (52% a 64%, yn y drefn honno) yn y tebygolrwydd o les meddyliol isel fel oedolyn.

Ac fe wnaeth profiad o'r ddau fath o gam-drin fwy na dyblu'r tebygolrwydd hwn o'i gymharu â dim camdriniaeth o'r naill fath na'r llall. 

Hyd yn oed pan oedd cam-drin corfforol yn rhan o brofiadau plentyndod person, roedd y rhai a oedd hefyd wedi profi cam-drin geiriol fel plentyn yn wynebu risg ychwanegol, gyda chyfradd lles meddyliol isel yn codi o 16% heb unrhyw gam-drin i 22.5% (cam-drin corfforol yn unig), 24% (cam-drin geiriol yn unig) a 29% (cam-drin corfforol a geiriol). 

Dangosodd elfennau unigol lles meddyliol gysylltiadau tebyg hefyd, gyda chyfradd y rhai nad oeddent byth neu’n anaml wedi teimlo’n agos at bobl yn ystod y pythefnos blaenorol yn codi o 8% ar gyfer y naill fath na’r llall o gam-drin, i 10% ar gyfer cam-drin corfforol yn unig, i ychydig dros 13.5% ar gyfer cam-drin geiriol yn unig, ac i ychydig dros 18% ar gyfer y ddau fath, ar ôl addasu ar gyfer ffactorau a allai fod wedi bod yn ddylanwadol. 

Roedd gan y rhai a aned yn neu ar ôl 2000 debygolrwydd uwch o bob elfen lles meddyliol gwael unigol yn ogystal â lles meddyliol isel cyffredinol. Ac roedd dynion yn fwy tebygol o nodi nad oeddent byth neu'n anaml yn teimlo'n optimistaidd, yn ddefnyddiol, neu'n agos at bobl eraill, tra bod merched yn fwy tebygol o nodi nad oeddent byth neu'n anaml yn teimlo wedi ymlacio.

Hanerodd nifer yr achosion o gam-drin corfforol plant o tua 20% ymhlith y rhai a anwyd rhwng 1950 a 1979 i 10% ymhlith y rhai a anwyd yn 2000 neu'n ddiweddarach. Ond roedd y gwrthwyneb yn wir am gyffredinolrwydd cam-drin geiriol, a gododd o 12% ymhlith y rhai a anwyd cyn 1950 i tua 20% ymhlith y rhai a anwyd yn 2000 neu'n ddiweddarach.

Roedd cam-drin corfforol a geiriol a adroddwyd ill dau uchaf ymhlith y rhai oedd yn byw yn yr ardaloedd â'r amddifadedd mwyaf.

Astudiaeth arsylwi yw hon, ac felly ni all sefydlu achos ac effaith. Mae'r ymchwilwyr hefyd yn cydnabod bod yr astudiaeth yn dibynnu ar yr atgof a'r adroddiad ôl-weithredol o gam-drin geiriol a chorfforol, felly mae'n bosibl bod rhai anghywirdebau. 

Nid oeddent ychwaith yn gallu mesur difrifoldeb y naill fath o gam-drin na'r llall, yr oedran y digwyddodd, na pha mor hir yr oedd wedi parhau, a allai fod yn ddylanwadol iawn, maen nhw'n awgrymu.

Ond serch hynny maen nhw'n dod i'r casgliad: “Efallai na fydd cam-drin geiriol yn amlygu ei hun ar unwaith mewn ffyrdd sy’n denu sylw pobl a allai sylwi ar hyn, clinigwyr, neu eraill mewn gwasanaethau cefnogi sydd â chyfrifoldeb dros ddiogelu plant. Fodd bynnag, fel yr awgrymir yma, efallai na fydd rhai effeithiau yn llai niweidiol nac yn llai hirfaith. 

“Mewn amrywiaeth gynyddol o wledydd, mae rhieni, gofalwyr, athrawon, ac eraill mewn rolau lle mae deddfwriaeth bellach yn atal cam-drin corfforol plant, waeth a fyddai’r bwriad wedi cael ei ystyried yn gamdriniol, yn gosbol, neu’n addysgol cynt. Mae hyn yn gadael bwlch posibl y dylid ei lenwi â chyngor a chefnogaeth addysgiadol ar rianta, disgyblaeth a rheolaeth briodol dros blant.

“Heb gefnogaeth o’r fath, ac yn absenoldeb gwybodaeth gyhoeddus am y niwed a achosir gan gam-drin geiriol i blant, mae mesurau i leihau cosb gorfforol plant mewn perygl o gyfnewid un math o gam-drin niweidiol am un arall, gyda chanlyniadau hirdymor yr un mor fawr.”