Micro-geliau ym mhacrew'r Arctig a鈥檙 Antarctig
T卯m Bangor yn samplo pacrew鈥檙 Antarctig am ficro-geliau. : Hawlfraint llun: David N. ThomasO dan orchudd eira dilychwin pacrew鈥檙 Arctig a'r Antarctig, ceir cymuned o alg芒u a bacteria microsgopig sy'n ffynnu yn y rhew ei hun. Mae鈥檙 organebau rhew hyn wedi ymaddasu at dyfu ar wyneb y rhew ac o fewn labyrinth o sianeli a mandyllau sy'n treiddio drwy'r fflochiau i芒.
Mae'n anodd cynnal bywyd mewn lle felly: yn aml bydd y tymheredd yn gostwng o dan -10掳C (yn mynd mor isel 芒 -20掳C), fawr ddim golau a'r heli鈥檔 hallt iawn yn aml, chwe neu saith gwaith yn fwy hallt na d诺r y m么r y daeth yr organebau hyn ohono鈥檔 wreiddiol. Mae llawer o organebau鈥檙 m么r yn secretu sylweddau tebyg i geliau mewn ymateb i straen amgylcheddol, ac ymddengys nad yw鈥檙 organebau hyn sy鈥檔 byw yn y rhew yn eithriad. Mewn gwirionedd maent yn secretu symiau mawr o鈥檙 geliau sy鈥檔 cynnwys amryw fathau o bolysacaridau. Darganfuwyd bod y geliau hyn yn effeithio ar lawer mwy na鈥檙 micro organebau a amgylchynir ganddynt. Gall eu presenoldeb effeithio ar sut mae carbon yn teithio i wely鈥檙 cefnfor a hyd yn oed y tywydd.
鈥淢ae'r geliau鈥檔 amgylchynu鈥檙 celloedd, gan eu hamddiffyn yn erbyn eithafion tymheredd a halen. Ceir tystiolaeth hefyd fod y geliau, neu sylweddau yn y geliau, yn gallu newid ffurfiant y grisialau rhew, ac felly adeiledd y rhew ei hun鈥� meddai David Thomas.
Nid anialwch gwag di-fywyd mo pacrew鈥檙 Antarctig ac Arctig. : Hawlfraint llun: David N. ThomasErs 2006 mae鈥檙 Athro Graham Underwood a Dr Shazia Aslam o Brifysgol Essex a鈥檙 Athro David Thomas o Prifysgol Bangor wedi arwain nifer o brojectau (wedi eu cyllido gan Gyngor Ymchwil yr Amgylchedd Naturiol) i astudio cynhyrchiant micro-geliau, a'u pwysigrwydd eang i ardaloedd oeraf cefnforoedd y byd. Buont yn gweithio mewn t卯m gyda chydweithwyr o Awstralia a Chanada i gasglu a dadansoddi creiddiau rhew o鈥檙 Arctig a鈥檙 Antarctig. Saith mlynedd ar 么l hynny, ac ar 么l sawl taith rynllyd, maent yn cyhoeddi canfyddiad sydd yn dipyn o syndod. Maent hwy, a'u cydweithwyr wedi darganfod bod perthynas gref yn rhew鈥檙 Arctig a鈥檙 Antarctig 鈥� rhwng natur ffisegol y rhew, faint o ficrobioleg sydd ynddo, a chrynodiadau鈥檙 geliau.
鈥淢ae鈥檔 golygu nawr y gallwn ni amcangyfrif crynodiad y geliau yn y rhew, trwy wneud mesuriadau gweddol gyffredin: Trwch y fflochiau ia, tymheredd a halwynedd y rhew a maint y fioleg yn y rhew鈥� meddai Thomas. "Mae hwn yn gam enfawr ymlaen i鈥檔 galluogi i amcangyfrif arwyddoc芒d y deunyddiau hyn i鈥檙 miliynau o gilomedrau sgw芒r o bacrew yn yr Antarctig a'r Arctig.
Pam mae hyn yn bwysig? Mae鈥檙 geliau hefyd yn hyrwyddo'r broses clystyru celloedd wrth iddynt gael eu rhyddhau pan fydd y rhew yn toddi. Mae鈥檙 clystyrau gludiog hyn yn disgyn yn gynt i wely鈥檙 m么r gan fynd 芒 bwyd (a charbon) o'r dyfroedd wyneb. Ceir tystiolaeth hefyd y gall micro-geliau ar wyneb y cefnfor gael eu cipio i鈥檙 awyr a gweithredu yn y pen draw fel canolbwyntiau cyddwyso cymylau a thrwy hynny effeithio ar y tywydd.
Felly gall geliau a gynhyrchwyd i amddiffyn alg芒u a bacteria yn y rhew, gael effaith enfawr ar gladdu carbon yng ngwely'r m么r yn y tymor hir a hyd yn oed ar y tywydd. Yn ogystal 芒 hyn bydd y geliau'n dylanwadu ar natur ac adeiledd y rhew ei hun.
Cyhoeddir y gwaith yn y.
Dyddiad cyhoeddi: 10 Medi 2013