̽������

Roedd y digwyddiad yn llwyddiant ysgubol, gan ddarparu cyfle gwerthfawr i gyfadran ddoethurol ISWE ymgysylltu â'r cyhoedd a rhannu mewnwelediadau i'w hymchwil ar ystadau Cymreig, tai gwledig, tirweddau, gwleidyddiaeth, treftadaeth a chymdeithas drwy arddangosfeydd deniadol a thrafodaethau rhyngweithiol.

Roedd yr ystafell yn ferw o frwdfrydedd wrth i ymwelwyr archwilio amryw o arddangosfeydd a amlygwyd cyfoeth ac amrywiaeth gwaith ISWE. Ymhlith y prosiectau blaenllaw roedd ymchwil Vic Tyler-Jones i aneddiadau sgwotwyr ar Fynydd y Drenewydd, gan gynnig cipolwg ar wydnwch cymunedau gwledig, ac ymchwil Lizzy Walker ar fenywod tirfeddianol a thirfeddianwyr yng ngogledd-ddwyrain Cymru, gan daflu goleuni ar gyfraniadau merched i hanes gwledig, sydd yn aml yn gael ei hanwybyddu. Roedd arddangosfa fanwl Bethan Scorey ar bensaernïaeth Castell Sain Ffagan yn olrhain ei esblygiad a’i arwyddocâd diwylliannol, tra rhoddodd Anna Reynolds fewnwelediadau i aneddiadau ucheldir mynyddoedd y Carneddau. Amlygodd gwaith Alex Ioannou ar hanes tirwedd a newid hinsawdd ym Mharc Cenedlaethol Eryri bwysigrwydd deall cyd-destunau hanesyddol wrth fynd i’r afael â heriau amgylcheddol cyfoes. Cyflwynodd Jeff Childs ei ymchwil ar Arglwyddiaeth Gŵyr a newidiadau mewn tirfeddianiaeth rhwng 1750 a 1850, gan gynnig golwg cynnil ar hawliau eiddo a strwythurau cymdeithasol sy’n datblygu. Yn y cyfamser, archwiliodd arddangosfa Sara Fox gynrychiolaethau ffuglennol o’r tŷ bonedd yng Nghymru, gan ymchwilio i arwyddocâd diwylliannol a llenyddol y mannau hyn wrth siapio canfyddiadau o hunaniaeth Gymreig.

Trwy gydol y dydd, cafodd y mynychwyr gyfle i ymgysylltu â'r prosiectau hyn mewn awyrgylch anffurfiol a chroesawgar. Ysgogodd yr arddangosfeydd sgyrsiau bywiog wrth i aelodau'r cyhoedd, myfyrwyr, a chydweithwyr prifysgol fynd yn ddyfnach i'r straeon y tu ôl i'r ymchwil. Daeth llawer o’r ymchwilwyr hefyd â gwrthrychau hanesyddol gyda nhw, gan gynnig cysylltiad pendant i ymwelwyr â diwylliant materol eu hastudiaethau achos ac ychwanegu dyfnder at yr arddangosfeydd. Roedd ymrwymiad ISWE i wneud gwaith academaidd yn hygyrch ac yn ymgysylltiol yn amlwg, gyda llawer o ymwelwyr yn mynegi gwerthfawrogiad am y cyfle i ddysgu mwy am genhadaeth y Sefydliad a rôl hanfodol archifau Cymru wrth gefnogi ei ymchwil.

Uchafbwynt arall y dydd oedd yr arddangosfeydd pop-yp a oedd wedi'u gwasgaru o gwmpas yr ystafell, gan feithrin mwy o ymgysylltiad. Un a ddaliodd y llygad oedd prosiect Deep Mapping Estate Archives, cydweithrediad arloesol rhwng ISWE a’r Comisiwn Brenhinol ar Henebion a Henebion Hanesyddol Cymru (CBHHHC). Tynnodd y prosiect hwn, sy'n defnyddio offer digidol i ddatgelu'r haenau o hanes sydd wedi'u hymwreiddio yn nhirweddau Cymru, ddiddordeb sylweddol ac fe amlygodd ymrwymiad ISWE i gyfuno ymchwil traddodiadol â thechnoleg flaengar. Daeth Dr Matthew Rowland, a gwblhaodd ei PhD gydag ISWE ychydig flynyddoedd yn ôl, ag arddangosfa oedd yn canolbwyntio ar ei waith cyfredol gyda Threftadaeth Sir Ddinbych yn Nantclwyd y Dre, a dangosodd Dr Meinir Moncrieffe gasgliad gwych o ffynonellau cynradd sy’n gysylltiedig â’i thraethawd ymchwil ar Wyniaid Gwydir. Trafododd Dr Dinah Evans ei phrosiect diweddar yn yr Archifdy Prifysgol yn catalogio papurau Lady Augusta Mostyn, ac roedd gan Dr Lowri Ann Rees ddewis o lythyrau o’i chyhoeddiad newydd ar Derfysg y Beca.

Yn ogystal ag arddangosfeydd academaidd, cynigiodd y Diwrnod Cymunedol weithgareddau difyr i bob oedran. Mwynhaodd plant ganolfan grefftau, gan gynnwys cyfle i wneud model o’r tŷ (Ynysmaengwyn) sy’n ymddangos ar logo ISWE, tra cymerodd oedolion ran mewn cwis (‘Adnabod y Tŷ Gwledig’), trafodaethau anffurfiol ac archwilio arddangosfeydd rhyngweithiol. Roedd yr awyrgylch yn un o lawenydd a chwilfrydedd, gyda chwerthin a sgyrsiau bywiog yn llenwi’r ystafell.

Darparodd y digwyddiad hefyd gyfle rhwydweithio gwerthfawr i'r ymchwilwyr doethurol, a oedd wedi cysylltu â sefydliadau partner, haneswyr lleol, aelodau Bwrdd Ymgynghorol ISWE a nifer o gyn-fyfyrwyr PhD a ddychwelodd i Fangor yn arbennig ar gyfer y digwyddiad. Roedd yn gyfle i ffurfio perthnasoedd newydd a chryfhau'r rhai presennol, i gyd o fewn yr amgylchedd cyfeillgar a chefnogol sydd wedi dod yn nodwedd o waith y Sefydliad.

Roedd yr adborth gan fynychwyr yn hynod bositif, gyda llawer yn canmol awyrgylch cynhwysol ac ymgysylltiol y diwrnod.

Dilynnwyd y Diwrnod Cymunedol gyda Darlith Flynyddol Archifau ac Adnoddau Arbennig Prifysgol Bangor gyda’r nos. Llongyfarchodd yr Athro Terence Dooley, Cyfarwyddwr y Ganolfan Astudio Tai a Ystadau Hanesyddol Gwyddelig ym Mhrifysgol Maynooth, a chefnogwr allweddol y Sefydliad, ISWE ar y “camau anhygoel” y maent wedi'u gwneud yn ystod y blynyddoedd diwethaf, gan ychwanegu bod “ISWE yn glod, nid yn unig i’r adran a’r gyfadran, ond i’r sefydliad ehangach, ac mae ei waith bellach yn hysbys ledled Cymru, a hir y parhaed hynny.”

Roedd llwyddiant, diddordeb y cyhoedd ac ymgysylltiad y Diwrnod Cymunedol yn pwysleisio ymroddiad ISWE i feithrin ymdeimlad o gymuned a gwneud ymchwil yn hygyrch i gynulleidfaoedd ehangach. Roedd Diwrnod Cymunedol ISWE 2024 yn ddathliad gwirioneddol o ymchwil, cydweithredu a threftadaeth Gymreig. Fe amlygwyd nid yn unig cyflawniadau'r gyfadran ddoethurol ond hefyd cadarnhaodd rôl y Sefydliad fel cymuned ddeallusol fywiog. I bawb a fynychodd, roedd yn llwyddiant pendant – ac yn arwydd o bethau mwy i ddod.

(Awdur: Dr Sean Martin)